Pius XII wist van Holocaust

Het is voor eens en voor altijd klaar en duidelijk: het Vaticaan was al vroeg op de hoogte van de Holocaust. – (Kerk en Leven dd 24.06.2020) –

• Sinds jaren 1960 werd reputatie Pius XII besmeurd
• Houding paus een van zwijgen en passiviteit ?
• Onderzoeker vond een antisemitische nota
• Opening Vaticaans archief levert het bewijs
  

* Pius XII, hiernaast in juli 1943, toen hij in Rome oorlogsslachtoffers wilde omarmen. © KNA-Bild

** Begin maart opende het Vaticaan het integrale archief van ‘oorlogspaus’ Pius XII (1939-1958) met de bedoeling dat historici eindelijk de volledige waarheid zouden achterhalen over het vermeende zwijgen van die paus over de Jodenvervolging.

* Amper veertien dagen later sloot het archief echter opnieuw de deuren als gevolg van de coronamaatregelen. Toch ontdekten de Duitse kerkhistoricus Hubert Wolf en zijn team al documenten die aantonen dat het Vaticaan op de hoogte was van de Holocaust.

*  Vóór zijn pausverkiezing genoot Pius XII, Eugenio Pacelli (1876-1958) wereldwijd al veel aanzien. Als nuntius in Duitsland lag hij ook bij Joodse leiders in een hoge schuif , voor de redding van heel wat Joden.

* Maar in 1963 publiceerde de onlangs overleden Duitse schrijver Rolf Hochuth het theaterstuk Der Stell- vertreter van het zwijgen van het Vaticaan over de Jodenvervolging tijdens de oorlog . Het stuk was niet meer of minder dan een karaktermoord die leidde tot geschriften die Pius bestempelden als ‘Hitlers paus’.

* De werkelijkheid was anders. Het Vaticaan hield zich strikt aan een neutraliteitspolitiek, maar nationaalsocialistische bladen maakten Pius XII eertijds belachelijk, met bijvoorbeeld cartoons van de paus als liefhebber van Joodse vrouwen.

* Tegelijk omschrijven historici van de Holocaust vandaag de houding van Pius XII tijdens de oorlog in het algemeen als een van ‘zwijgen en passiviteit’.

* Dat veranderde pas in de zomer van 1944, toen Pius zich openlijk verzette tegen de deportatie van Joden uit Hongarije. Toen was echter al zonneklaar dat de geallieerden de oorlog tegen nazi-Duitsland zouden winnen.

** Paulus VI gaf later vier jezuïeten de opdracht in de archieven alle documenten te verzamelen over de houding van de Heilige Stoel tussen 1939 en 1945.

* Dat leidde tot een … elfdelig historisch werk, waartoe Duitse historici stellen dat bewust document verborgen werd gehouden tussen 1965 en 1981 meer dan 150.000 documenten werden verwerkt. Die publicatie loste echter het wantrouwen niet op. Integendeel, sommige publicisten gebruikten de bundels om Pius’ opportunisme aan te tonen.

** Onder leiding van de kerkhistoricus Hubert Wolf, een priester overigens, toog een zevenkoppig team historici begin maart aan het werk in de Vaticaanse archieven.

* De tweede dag al vond Pius-kenner Sascha Hinkel in de sectie van het staatssecretariaat materiaal uit 1942 over de Jodenmoord, waaronder een document dat tot dan onbekend was gebleven.

* Het betrof een interne nota van de curieprelaat en latere kardinaal Angelo Dell’Acqua. Het Jewish Agency for Palestine had de regering van de Verenigde Staten in 1942 laten weten dat de nazi’s in Oekraïne honderdduizenden Joden om het leven aan het brengen waren.

** Dat nieuws probeerden VS-diplomaten te verifiëren via het Vaticaan, aangezien Rome beschikte over onafhankelijke bronnen.

* De Grieks-katholieke metropoliet van Lviv, Andrej Szeptyzkyj had Rome van de moorden op de hoogte gebracht. In de nota twijfelt Dell’Acqua echter aan de geloofwaardigheid van de Joden en spreekt hij zijn wantrouwen uit ten aanzien van de oosters-katholieken, die hij leugens en overdrijving verwijt.

* “We hebben te maken met een belangrijk document dat tot dusver voor ons verborgen werd gehouden omdat het onmiskenbaar antisemitisch is en achtergrondinformatie geeft over waarom Pius XII niet protesteerde tegen de Holocaust”, zei Wolf aan het Duitse kerkblad Kirche+Leben.

“Daarom moeten we de editie met elf delen kritisch benaderen en ze blad voor blad controleren in het archief.”

** Welk inzicht levert de opening van de archieven op? Dat het Vaticaan al vroeg van de Holocaust wist, dat het staatssecretariaat niets met dat nieuws deed en dat de elfdelige bundel die Paulus VI over de oorlogspaus liet samenstellen onvolledig is.