SCHERPENHEUVEL , bedevaartsoord
* Met ‘de val van Antwerpen’ in 1585 werd de afscheiding van de Noordelijke en de Zuidelijke provincies – van wat eens het Bourgondisch rijk was – een feit. Het protestantse noorden , dat een 80-jarige oorlog met de Spaanse overheersers uitvocht , werd in 1648 een onafhankelijke staat. Het zuiden bleef onder de Spaanse knoet en werd gereformeerd als christelijke natie. Het verhaal van Scherpenheuvel hieronder past helemaal in die reformatie. Lees maar …
** De kerkelijke overheid ging zich meer en meer inspannen om de devotie in Scherpenheuvel op het rechte spoor te houden. Een belangrijk feit deed zich voor tijdens de vasten van 1602, wanneer de Zichemse Pastoor Godfried Van Thienwinckel een bescheiden houten kapelletje liet bouwen bij de eik.
Het genadebeeld werd van de eik gehaald en in het kapelletje geplaatst. Toen, in opdracht van de Mechelse aartsbisschop Hovius de Antwerpse bisschop Miraeus een onderzoek voerde naar de wonderen die in Scherpenheuvel plaatsvonden, gaf deze laatste de opdracht om de eeuwenoude eik te kappen.
Officieel gebeurde dit om veiligheidsredenen, maar waarschijnlijk omwille van de bijgelovige praktijken die aan deze boom verbonden waren.
De boom werd in drie stukken verdeeld en versneden in meer dan honderd mariabeeldjes die door de aartshertogen in heel Europa verspreid werden. Deze beeldjes droegen snel de devotie tot Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel uit, en worden tot op vandaag op verschillende plaatsen nog steeds vereerd.
Ondanks herhaalde aanvallen van ‘protestantse bendes’ bleef de toeloop in Scherpenheuvel groeien. Verschillende wonderen maakten dat deze plaats steeds verder bekend raakte.
Toen de Spaanse troepen in 1603 in ‘s Hertogenbosch konden standhouden tegen de troepen van de protestantse Maurits van Nassau, werd de overwinning toegeschreven aan Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel.
De aartshertogen Albrecht en Isabella kwamen als dank op bedevaart naar Scherpenheuvel en lieten er kostbare geschenken achter. Bovendien hadden zij opdracht gegeven om er een grotere stenen kapel te bouwen en dachten ze er aan om van Scherpenheuvel een nationaal heiligdom te maken.
De belangstelling van de aartshertogen voor Scherpenheuvel droeg de goedkeuring weg van de kerkelijke overheid die hierin een extra stimulans voor de maria-cultus zag en een stevige buffer tegen het protestantisme.
Na de val van Oostende in 1604 beslisten de aartshertogen om van Scherpenheuvel een zelfstandige stad te maken en er een grote kerk te bouwen. In 1605 kreeg het nieuwe stadje dezelfde stadsrechten als Oostende en in 1607 begon architect Wenzel Cobergher met de voorbereidingen van de bouw van een nieuwe kerk waarvan de eerste steen in 1609 door de aartshertogen zelf gelegd werd.
De kerk werd gebouwd in de typische contrareformatorische bouwstijl, de barok. Zo werd Scherpenheuvel het katholieke antwoord op het protestantisme.
In 1610 werd Scherpenheuvel een zelfstandige parochie en kreeg ze een eigen pastoor, de Izegemnaar Joost Bouckaert. Deze onvermoeibare priester was de volgende dertig jaar van onschatbare waarde voor de uitbouw van het heiligdom en werd daarna bisschop van Ieper als opvolger van de bekende Jansenius.
Naast de materiële zorg voor de bouw van de nieuwe kerk had hij ook een grote pastorale bekommernis voor de bedevaarders. Onder zijn leiding werd in 1624 de congregatie van de Oratorianen van Philippus Neri opgericht. De Oratorianen moesten instaan voor het opvangen van de bedevaarders. Speciaal voor hen werd achter de nieuwe kerk een klooster gebouwd.
Nadat er bijna twintig jaar aan gewerkt was, kon aartsbisschop Jacobus Boonen in 1627, in aanwezigheid van aartshertogin Isabella, de nieuwe koepelkerk inwijden (de kerk kreeg pas in 1922 officieel de titel van basiliek).
Ondertussen was ook de nieuwe stad verder uitgebouwd als een (symbolisch) bolwerk met stadsmuren en -grachten. Het geheel van stad en kerk werd gebouwd in de vorm van een zevenhoek en overal werden symbolen en emblematische boodschappen verwerkt die de overwinning van het katholicisme uitbeelden.
De faam van Scherpenheuvel groeide gestaag en in de loop van de 17de eeuw bleven de bedevaarders uit binnen- en buitenland toestromen, waaronder talrijke vorstelijke en kerkelijke gezagsdragers.
Het opzet van de aartshertogen en van de aartsbisschop was geslaagd. Van een onbewoonde plaats waar een mariabeeldje vereerd werd, groeide Scherpenheuvel uit tot een een stad en een internationaal gekend en gerenommeerd heiligdom van Onze-Lieve-Vrouw.
Tot op vandaag blijft Scherpenheuvel het drukst bezochte bedevaartsoord van België.
(tekst mij toegezonden – wellicht uit een heemkundig blad – met dank alvast)
* De Sint-Niklaaskerk in Brussel herinnert ons aan een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. In de Sint-Niklaaskerk in Brussel herinnert het schrijn van de martelaren van Gorinchem aan deze treurige geschiedenis.