Brieven uit varendonk
Geachte lezers ,
Een paar maanden geleden heb ik in deze goede en gewaardeerde krant de mededeling gelezen dat in oktober 1971 , dus precies 50 jaar geleden Veerle en Varendonk één gemeente werden.
Dat is allemaal achteloos voorbij gegaan , waarschijnlijk door de moeilijke tijd , maar het is zeker geen historische gebeurtenis geweest die wij zomaar mogen vergeten. Er zijn heel wat mensen met Varendonkse wortels – ”roots” zeggen diegenen die onze mooie moedertaal een beetje aan hun laarzen lappen – die zeer kort daarna in het nieuwe Veerle een zeer grote rol zijn gaan spelen en nu nog.
Daarom wou ik op dat feit hier toch nog eens terugkomen en ben ik gaan zoeken in vergeelde schriftjes van vijftig jaar geleden . En ik heb wel wat interessants gevonden.
Ik zoek nog naar de schrijver ervan , maar vermits ik er toch wel enkele keren zal kunnen op terugkomen , heb ik wel enkele weken de tijd om tot een resultaat te komen. Ik heb er al wel een goede titel voor gevonden :
Brieven uit varendonk! 1
Het begon wel met een beschrijving van de parochie waartoe Varendonk op dat moment behoorde , namelijk tot Sint-Lambertus Westerlo , waar iets tevoren , dus nu meer dan vijftig jaar geleden, een grote hap was weggebeten , namelijk Bergom , dat een eigen kerk had gekregen en dus een parochie was op zichzelf. Daarna begint het…….
……..Maar een klein stukje grond bleef zich hardnekkig aan Westerlo en deken Fierens hechten: Varendonk. (foto LV – ook op zijn doodsprentje)
Het was de naam die uiteindelijk overbleef van drie woonkernen die in het Ancien Regime de naam droegen van Blaardonk , Varendonk ende Watereynde!
Die bleven kerkelijk Westels , zelfs toen ze door het weglopen van grote stukken Bergom helemaal niet meer aan Westerlo grensden.
Ik heb die trouw en gehechtheid van dichtbij meegemaakt , toen ik een beetje onverwacht twintig jaar later enige verantwoordelijkheid mocht dragen in die kleine gemeenschap . Het waren plekjes en mensen om te koesteren.
De gemeenschap was wel in de loop van de Franse tijd een deel van haar naam kwijt geraakt .
Daarnet heb ik geciteerd dat ze ooit de naam had gedragen van Blaardonk , Varendonk ende Watereynde . Dat Blaardonk is ze snel kwijtgeraakt omdat dat slechts drie hoeven waren die er nog liggen tussen taverne ‘t Laak en Trichelhoek-Eindhout.
In de late middeleeuwen waren die hoeven in de Nederlanden bekend omdat zij voor hun drieën maar een broodbakoven hadden. Dit terloops ! Op het einde van het Ancien regime droeg het gemeentezegel nog steeds de beide namen : dominium de Vaerendonck et Watereynde.
En in de Franse tijd, toen er vele kleine gemeenten werden opgeslorpt en ingeslikt , Eindhouthamme door Eindhout bv ( 1808) , is er nergens sprake van enige dergelijke operatie waardoor Watereinde moest verdwijnen.
Het is nog een goed bewaard geheim hoe het gemeentedeel Watereinde nabij Veerle en de Goorbeek uit de gemeentenaam verdween ten voordele van het ver van de weg gelegen Varendonk nabij het Elsschot en Mie Maan.
De politieke macht werd in die kleine gemeente uitgeoefend door twee grote families: de familie Rens eerder uit Watereinde , en de familie Verboven uit het echte Varendonk!
Heeft de Varendonkse macht op een bepaald moment het deel Watereinde van de naam gegooid met in het achterhoofd de overtuiging dat voor zo weinig mensen 1 naam genoeg was? Ik weet het niet.
Waarheid is wel dat de Varendonkse gemeenschap honderd jaar lang geprobeerd heeft een brede weg te laten aanleggen tussen Veerle en Herselt , met het echte Varendonk er midden in! Het is er nooit van gekomen en hier is de “wat als” vraag noodzakelijk!
Indien die weg er had gekomen, zou de gemeenschap van Varendonk nabij Mie Maan en het Elsschot zeker tot grotere ontwikkeling zijn gekomen!
Volledigheidshalve moet ik er wel aan toevoegen dat nu tweehonderd jaar geleden de burgers van Varendonk een petitie hebben gestuurd naar het provinciebestuur om te worden aangehecht bij Eindhout….
Mijn spontane vraag was: waarom bij Eindhout? Waarschijnlijk omdat ze met Westerlo geen echte grens hadden , of omdat ze berekenden dat ze politiek een grotere invloed zouden gehad hebben in Eindhout?
Nog even terug naar de stelling van in het begin :
Na die 20 jaren tussen 1951 en 1971 was het duidelijk dat hoezeer Varendonk ook zijn eigen politieke leven heeft geleefd , de kerkelijke trouw aan Westel en aan de deken was gebleven en dat bij de beide families.
Tot daar de tekst uit het schriftje van “de Zaaier”.
Maar deze inleiding heb ik nodig voor mijn volgende verhaal…..En , waarde trouwe lezer , dat houd ik dan in petto voor binnen enkele dagen.
Louis Vuren
p.s. Varendonk bezat lange tijd het kleinste gemeentehuis van het land. Het betrof een omgebouwde kapel waarin nog lange tijd wereldlijke huwelijken werden gesloten. Voor kerk en pastoor trouwen gebeurde in Westerlo.
*** Hieronder een koppel dat ooit in Varendonk voor de wet trouwde (net als mijn ouders lv). Zij deden hun huwelijk eind 2015 nog eens ludiek over voor tv en plaatselijke pers. Op de nipper , want beiden zijn intussen overleden.
