Allerkinderdag

* De naam ‘Onnozele Kinderen’ klinkt al bij al vreemd. ‘Onnozel’ komt van onnosel, de Middelnederlandse vertaling van het Latijnse woord innocens, dat ‘onschuldig’ en ‘onschadelijk’ betekent. Met ‘onnozele kinderen’ worden de onschuldige jongetjes van Bethlehem bedoeld die in opdracht van koning Herodes werden vermoord. Omdat zij stierven in de plaats van het Kerstkind worden zij als martelaren vereerd.

* Of de kindermoord van Bethlehem teruggrijpt op een historische gebeurtenis is moeilijk te bepalen. Opvallend is dat het Evangelie van Matteüs de enige bron is. De andere evangelies, zowel de canonieke (door de Kerk erkend) als de apocriefe (niet erkende), zwijgen erover.

* Ook de Joodse geschiedschrijver Flavius Josephus (37-100) vermeldt deze tirannieke daad van Herodes de Grote niet. Wel beschrijft hij andere wreedheden die deze koning tijdens zijn leven beging. Zo schrok de schizofrene Herodes – beducht voor zijn troon – er zelfs niet voor terug om zijn eigen vrouwen (hij was tienmaal gehuwd), zonen en vrienden te laten doden.

Profetie van Jeremia

* Volgens evangelieschrijver Matteüs is met de kindermoord van Bethlehem een profetie van Jeremia in vervulling gegaan: Een klacht werd in Rama gehoord, geween en luid gejammer. Rachel, wenend om haar kinderen, wil niet meer getroost worden, omdat zij er niet meer zijn (Jer. 31:15, Mt. 2:18).

* Rama was een stad iets ten noorden van Jeruzalem van waaruit de joden naar Babel werden gedeporteerd en verbannen.

Jeremia laat Israëls stammoeder Rachel, die in Bethlehem begraven lag, weeklagen over de verbanning van haar geslacht.

Matteüs ziet Rachel als de verpersoonlijking van de ontroostbare moeders wier kinderen werden vermoord.

Liturgie

Het is niet bekend wanneer het feest van de Onnozele Kinderen werd ingevoerd. De oudste bron die het feest op 28 december stelt, is het Sacramentarium Leoninum uit omstreeks 485.

* In de Griekse traditie verschijnt het feest enkele eeuwen later op de liturgische kalender, niet op 28 december wel op 29 december. In de Syrische en de Chaldeeuwse traditie wordt het feest van de Heilige Onschuldigen op 27 december gevierd. In de Armeense Kerk vindt het feest plaats op de derde maandag na Pinksteren.

Kinderfeest

* ‘Onnozel’ betekende al vrij snel, naast onschuldig ook ‘onwetend’, ‘naïef’, ‘dom’ en ‘dwaas’. Zo kwam het dat het kerkelijk feest van de Onnozele Kinderen in de Middeleeuwen samenviel met het volkse Dwazenfeest, dat zijn wortels had in de heidense midwinterrituelen en het Romeinse festum puerorum (armenfeest).

* In heel West-Europa stond 28 december in het teken van gekkigheid en de omkering van de maatschappelijke orde. Kinderen kregen het die dag voor het zeggen.

* Ook in kloosters en kerken werd het gezag overgedragen aan de geringsten in rang. Zo werden er kinderabten en kinderbisschoppen aangesteld. Het gevolg van deze omkering was niet zelden anarchie met alle gewelddadige en seksuele uitspattingen van dien.

* In de 13de eeuw werd het gebruik van de gezagsomkering verboden. Wat overbleef was een feest waarbij kinderen zich als volwassenen verkleedden en langs de deuren gingen voor lekkernijen. Het kindgerichte Sint-Nicolaasfeest (6 dec) heeft het folkloristische Onnozele Kinderen uiteindelijk verdrongen.