Alfred Nobel van de ‘NOBELPRIJS’

Vandaag 188 jaar geleden werd Alfred Nobel (spreek uit: no-bel) geboren, in Stockholm op 21 oktober 1833.

° Nobel was een Zweeds chemicus en een industrieel die  een reeks explosiemiddelen heeft uitgevonden en gefabriceerd.

* Het bekendst is hij voor zijn uitvinding van het dynamiet in 1866.

° Het chemische element Nobelium is naar hem genoemd.

* Nobel bepaalde in zijn testament dat van de rente van ‘zijn kapitaal van circa 32 miljoen Zweedse kronen’ elk jaar op zijn sterfdag (10 december) vijf Nobelprijzen moesten worden uitgereikt.

° De Nobelprijzen moesten bestemd worden voor hen die in het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben verschaft.

* In de Noorse hoofdstad Oslo wordt jaarlijks op 10 december, de sterfdag van Alfred Nobel, de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt; de overige Nobelprijzen worden op dezelfde dag in de Zweedse hoofdstad Stockholm uitgereikt.

° De winnaars van de prijzen worden begin oktober bekendgemaakt. Sinds 1969 wordt ook een Nobelprijs voor economie door de Sveriges Riksbank uitgereikt.      (gelezen en bewerkt uit Wikipedia)

MET SPOETNIK 1 BEGON RUIMTEVAART

4 oktober 1957 begon het tijdperk van de ruimtevaart. Helemaal buiten mijn weten om, want in mijn streng internaat, afgeschermd van alle wereldse gebeurtenissen, zeker Russische, wisten wij van niets toen de Sovjet Russen hun eerste kunstmaan lanceerden.

* Ik moest de povere drie dagen herfstverlof afwachten om in oude kranten het nieuws van Spoetnik 1 bijeen te harken.

* Het eerste tuig in de ruimte was van Russische makelij en bestond uit twee kleine aan elkaar geklonken halve aluminiumbollen met een totale diameter van amper 58 cm, met daarop vier antennes van zowat 3 m lang.

* 1957 was het ‘Internationaal Geofysisch Jaar’ en dat kwam de Russen erg goed uit. In 1954 reeds had de Sovjetleider Chroestsjov groen licht gegeven om concurrent Amerika met deze primeur voor een tijdje opzij te zetten.

* En of dat lukte! In de VS werd men plots geconfronteerd met de krachtige  Russische raket die het huzarenstukje voor mekaar had gebracht. Werner von Braun, die voor nazi-Duitsland de V-2 ontwikkelde, kreeg meteen carte blanche om de Russen lik-op-stuk te geven.

° De Amerikaanse president Eisenhower bleek bovendien niet erg onder de indruk van dat kleine balletje in de ruimte. Basketbal in de ruimte was trouwens niet aan hem besteed.

* Maar de publieke opinie floot hem terug nu duidelijk werd dat de Sovjets de VS zouden kunnen treffen met een internationale raket met kernwapens.

* ‘Kleine raketman’ (de latere Noord-Koreaanse leider Kim-jong-un) liet zich in Moskou blijkbaar inspireren om ook raketten af te vuren. Hij was afgelopen week weer bezig…

* Vier maanden later, 1 februari 1958 ging ook de Amerikaanse Explorer 1 eindelijk de ruimte in. Momenteel vliegen er duizenden stuks boven onze hoofden, waarvan er vele nog echt werken.

* De rest wordt gerangschikt onder de noemer ruimtepuin. Iets dat echt ongemakkelijk zit bij bemande ruimtemissies. Wanneer doet zich een eerste ramp voor? Ook de sterrenkundigen maken hun terechte beklag over de vuilnisbak rond onze aarde.

(bewerkt uit de vertrouwelijke site van Historiek)

darwin en de evolutietheorie

Samen met de erfelijkheidsleer van Gregor Mendel vormt de evolutietheorie van Charles Darwin de basis voor alle biologische kennis en zorgde ze voor een revolutie binnen de wetenschap.

* De evolutietheorie geeft een verklaring voor de ontwikkeling van het leven en de verscheidenheid ervan aan soorten op aarde.

* Darwin was een gelovig man. Hij wou zelfs priester worden. Darwin groeide op in een tijd waarin religie en wetenschap nog streng verenigd waren.

* Na zijn ontdekkingen ging hij evenwel twijfelen aan veel ideeën uit de Bijbel. Darwin besloot zijn overdenkingen met de vaststelling dat er geen God was, maar begreep tegelijkertijd dat dit niet wetenschappelijk onderbouwd kon worden.

* Darwin studeerde in Cambridge en deed in januari 1831 examen. Hij muntte uit in wiskunde, natuurkunde en theologie. Geoloog Adam Sedgwick nam hem mee als assistent naar Wales om gesteentelagen in kaart te brengen. Terug in Cambridge vond hij een uitnodiging om met Robert FitzRoy een reis met HMS Beagle te maken.

** De Beagle verliet op 27 december 1831 de Engelse haven Devonport. Op naar de Atlantische Oceaan en Kaapverdië en meteen verder naar Zuid-Amerika. De reis zou uiteindelijk vijf jaar duren. Onderweg verzamelde hij fossielen, mineralen, planten en dieren. Op 2 oktober 1836 was de Beagle weer thuis.

* Na deze reis zou Darwin zijn vaderland nooit meer verlaten. Zijn bureau werd zijn werkplaats. Een ritje te paard en een dagelijkse wandeling bepaalden voortaan zijn uithuizigheid. Deze ommekeer was mede te wijten aan een raadselachtige ziekte, die hem vele jaren plaagde. De symptomen ervan waren duizeligheid, ademnood, hartkloppingen, angstaanvallen, uitslag en een opgeblazen gevoel.

* Na de Beaglereis werd Darwin al snel opgenomen in de wetenschappelijke kringen van Cambridge. Zijn collecties van onderweg werden bestudeerd door de beste Britse wetenschappers en hij werd regelmatig uitgenodigd om over zijn ontdekkingen te vertellen.

* Net als enkele voorgangers wist hij met zekerheid dat zowel dieren als mensen door de tijd langzaam veranderd waren. Het scheppingsverhaal uit de Bijbel bleek niet langer de absolute waarheid te zijn.

* De belangstelling voor natuurwetenschap leidde in de achttiende eeuw tot veel nieuwe kennis die … niet te rijmen viel met de visie van een God die exact zesduizend jaar eerder alles schiep wat er op aarde rondliep.

** In 1839 verscheen het ‘Journal of resources into the geology and natural history of the various countries visited by H.M.S. Beagle’. Zijn eerste, en erg belangrijke werk. Het verslag van zijn reis (1831-1836) aan boord van de Beagle verklapte de bevindingen die uiteindelijk tot de evolutietheorie zouden leiden.

** Met ‘The voyage of the Beagle’ werd Charles Darwin ook buiten de wetenschappelijke wereld bekend. De negentiende eeuw was immers de eeuw van de grote ontdekkingsreizen waarbij veel gewone mensen belangstelling toonden voor de verslagen van de ontdekkingsreizigers.

* Charles Darwin mocht in 1839 toetreden tot de Royal Society, de meest prestigieuze wetenschapsacademie in Engeland.

°° Charles Darwin trad in het huwelijk met Emma Wedgwood, zijn nicht (?). Het echtpaar betrok in 1842 een groot huis op het platteland in Downe, een dorpje in Kent ten zuiden van Londen. Charles en Emma kregen tien kinderen van wie een aantal jong stierf.

* Darwin werkte twintig jaar aan het boek dat een revolutie in de biologie zou ontketenen. Op de Galapagoseilanden kwam hij tot het inzicht dat dieren door evolutie kunnen veranderen als ze zich aanpassen aan nieuwe leefomstandigheden. Pas na jarenlang studeren kwam hij tot een theorie die vrijwel alles verklaarde over hoe dieren en planten ontstonden en zich ontwikkelden.

* Maar … Charles Darwin zou zijn evolutietheorie niet zelf hebben bedacht, maar ontleend hebben aan de Britse bioloog en socialistische idealist Alfred Wallace, gaat het verhaal verder.

* Terwijl Darwin werkte aan zijn theorie, schreef Wallace het essay ‘On the tendency of varieties to depart indefinitely from the original type’. Wallace stuurde een exemplaar van zijn studie naar Charles Darwin, die tot een soortgelijke ontdekking was gekomen. Beide mannen publiceerden hun bevindingen en maakten hiermee de evolutietheorie kenbaar aan de wereld.

* Het beroemde boek van Darwin ‘On the origin of species …’, verscheen in 1859.

* “De natuur maakt geen koprollen,” schreef Charles Darwin in ‘On the origin of species’. Hij bewees dat de natuur met kleine stappen en zeer langzaam voortschreed. In tegenstelling tot bioloog Thomas Henry Huxley, een vriend en aanhanger van Darwin. Die was ervan overtuigd dat de evolutie schoksgewijs en met grote stappen vooruitging.

* Later bleek dat beide wetenschappers gelijk hadden. Soms gaat de ontwikkeling inderdaad erg traag en soms razendsnel, terwijl kleine genetische veranderingen enorme veranderingen in de anatomie van dieren kunnen veroorzaken.

** Op latere leeftijd, en in de war gebracht door foutieve informatie van natuurkundige kopstukken , begon Darwin aan zijn theorie te knoeien. “Tenslotte huldigde hij ideeën die vrijwel 180 graden verschilden van wat we gewoonlijk darwinisme noemen”, schreef Dick Hillenius.

* Hillenius was conservator reptielen en amfibieën aan het Zoölogisch Museum van de Universiteit van Amsterdam. Hillenius schreef veel over de evolutietheorie van Darwin. Ook dit: “Geen bioloog zal tegenwoordig meer over die dwalingen spreken, maar Darwin zelf had aan het einde van zijn leven misschien wel een overheersend gevoel van mislukt te zijn, als hij al niet werd opgevreten door schuldgevoel ten opzichte van Wallace.”

* Charles Darwin overleed op 19 april 1882 in zijn huis in Downe. Hij wilde een rustplaats naast zijn geliefde Emma in Downe, maar hij kreeg een staatsbegrafenis.

** Zijn stoffelijk overschot werd naar Londen gebracht, waar het in de Westminster Abbey naast de natuurkundige Isaac Newton ligt. Zijn huis in Down House Kent werd een museum, helemaal gewijd aan Darwin en zijn wetenschappelijke werk.

Frank Deboosere …

We vroegen het aan Frank Deboosere …

* De astronomische herfst begon vannacht 23 september 2022 om 03.04 uur. Dag en nacht duren vandaag even lang.

* De astronomische seizoenen beginnen dus niet altijd mooi op een 21-ste. Meer zelfs, de astronomische herfst is in onze tijdrekening nog nooit begonnen op 21 september!

* Voor weerkundigen is het moeilijk om te werken met seizoenen die niet beginnen op vaste dagen van het jaar. En dus hebben we het ons gemakkelijk gemaakt…

* De weerkundige seizoenen daarentegen beginnen altijd op de 1-ste van de maand: 1 maart, 1 juni, 1 september en 1 december. Makkelijk om te rekenen. Meer informatie over de weerkundige seizoenen vind je hier.

***  Septemberregen, nooit komt hij ongelegen… ***

Ötzi de ijsmummie

Op 19 september 1991 (vandaag al exact 31 jaar geleden) ontdekte het Duitse echtpaar Simon, twee fervente wandelaars, in de Ötztaler Alpen het buitengewoon goed bewaarde gemummificeerde lichaam van een man die omstreeks 3.300 voor Christus leefde. Op basis van de vindplaats werd de mummie Ötzi genoemd.

* De mummie lag op de Hauslabjoch in een rotskommetje aan de rand van de Niederjochferner gletsjer aan het einde van Ötztal. De vindplaats ligt op de grens van Oostenrijk en Italië op een hoogte van 3.210 meter.

* Ötzi is vermoedelijk gestorven door een jachtongeval of in een gewapend conflict. In zijn borstkas bij de linkerschouder zat een vuurstenen pijlpunt. Die ontdekte men pas een jaar na de vondst van de mummie. De schacht van de pijl was verwijderd maar de pijlpunt was blijven steken.

* Het schot van de pijl was waarschijnlijk niet meteen dodelijk, maar heeft vermoedelijk wel enkele uren of dagen in combinatie met uitputting tot zijn dood geleid.

* Otzi zou ongeveer 45 jaar geweest zijn, vrij oud voor die tijd. Hij had een tenger postuur en woog zo’n vijftig kilo.

Weetjes en feiten

  • Ötzi leefde omstreeks 3.300 voor Christus en strijdt nu met de Egyptische mummie Ginger om de titel ‘oudste menselijke mummie’.
  • In het darmstelsel van Ötzi bevonden zich de resten van twee soorten voedsel die hij kort voor zijn dood heeft gegeten: een stuk edelhertenvlees en een tarwesoort.
  • Ze zeggen dat er een vloek ligt op Ötzi!.. Een aantal mensen die direct of indirect bij het onderzoek en de vondst betrokken waren, zijn een tijdje  later overleden…
  • Meneer Simon, met zijn vrouw vinder van de ijsmummie, is in een ravijn gevallen en dagen later pas gevonden. De leider van het forensisch onderzoek is kort na dit onderzoek omgekomen door een auto ongeval.
  • Een bergbeklimmer die rondleidingen gaf op de vindplek van Ötzi kwam om door een lawine. En zo zijn er  nog verhalen van overledenen die te maken hadden met de vondst of het onderzoek. Waar of niet waar, wie zal het zeggen…
  • Het echtpaar Simon moest zelfs een gerechtelijke procedure beginnen om erkend te worden als de legitieme vinders. Helmut Simon overleed in 2004 op 67-jarige leeftijd na een val in een ravijn. Hij werd acht dagen later pas gevonden.
  • In 2008 kende de rechtbank aan mevrouw Simon 150.000 euro vergoeding toe.  Na een nieuw proces werd dit  bedrag in 2010 verhoogd naar 175.000 euro.
  • Acteur Brad Pitt heeft een tatouage van de contouren van de ijsmummie op zijn onderarm.
  • Een Oostenrijkse popartiest vernoemde zich naar Ötzi: DJ Ötzi, deze scoorde met ‘Anton aus Tirol’ een carnavalshit in de jaren ’90.

Ötzi museum

** De mummie werd eerst naar Innsbruck (Oostenrijk) gebracht. Toch is hij nu te bekijken in het Zuid-Tiroler archeologiemuseum in Bolzano (Italië). Gewoon omdat de vindplek een aantal meter over de grens van Italië bleek te liggen.

* Voor meer informatie in het archeologiemuseum in Bolzano … druk even op www.iceman.it

opnieuw naar de Maan

NASA prikt 29 augustus om weer naar de Maan te vliegen

* Artemis-1, de eerste missie waarmee de Amerikanen terug naar de Maan reizen, kan op 29 augustus vertrekken, zo heeft de NASA woensdag meegedeeld. Uitgerekend de dag waarop 53 jaar geleden voor het eerst een mens voet zette op de Maan. Alternatieve data zijn 2 of 5 september.

***  Het Artemis-programma beoogt, ten vroegste in 2025, opnieuw mensen op de Maan neer te zetten en terug te halen, waarbij voor het eerst een vrouw en een kleurling. Het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA wil dit, naar analogie van het Apollo-programma, stapsgewijs bereiken.

** Het wordt een onbemande missie , in het bijzonder om de gigantische nieuwe draagraket te testen, net als de Orion-capsule die in 2024 bij de tweede missie wel bemand zal zijn.

** De lancering vindt plaats op Cape Canaveral. De SLS-draagraket moet de Orion naar onze natuurlijke satelliet slingeren. De capsule komt in een baan rond de Maan en keert dan naar de Aarde terug.

* Naargelang de precieze lanceringsdatum

zou de vlucht 39 tot 42 dagen duren.

* De Orion is in 2014 al eens in de ruimte getest, na lancering met een Delta-IV draagraket. De capsule maakte twee omlopen rond onze planeet, om in het bijzonder het hitteschild uit te testen.

** De laatste keer dat een mens over het oppervlak van de Maan wandelde was met Apollo-17 in 1972.

– gelezen in Knack

POKKEN UITGESCHAKELD

La Coruña, de hoofdstad van de Spaanse provincie Galicië, heeft altijd een nauwe band met de zee gehad.  Vanuit deze havenstad ging begin negentiende eeuw (1801-1900) de eerste wereldwijde vaccinatiecampagne van start , een tijd waarin het gevreesde pokkenvirus nog talrijke slachtoffers maakte.

** Vooral in Zuid-Amerika hielden de pokken stevig huis omdat de Spanjaarden tijdens de kolonisatie van het nieuwe werelddeel het virus hierheen brachten. Dat kostte vele levens van de oorspronkelijke bewoners, die er totaal geen weerstand tegen hadden.

* De Engelse plattelandsarts Edward Jenner ontwikkelde eind achttiende eeuw (1701-1800) een vaccin tegen de pokken, een ziekte die in die tijd jaarlijks duizenden doden eiste.

* De arts toonde de nauwe verwantschap tussen koeien-, paarden- en mensenpokken (smallpox) aan en ontdekte dat hij mensen immuun kon maken voor de pokken door hen te besmetten met het koepokvirus.

* Dat we inentingen tegen allerhande ziekten tegenwoordig ‘vaccins’ noemen danken we aan Jenner. Het woord vaccin is namelijk afgeleid van het woord vaccinia, de Latijnse medische benaming voor het koepokkenvirus.

* Als plattelandsarts hoorde Jenner van het oude volksgeloof dat meisjes die op boerderijen in aanraking kwamen met het koepokkenvirus niet vatbaar waren voor de mensenpokken.

* Toen Jenner in mei 1796 in contact kwam met Sarah Nelmes, een melkmeisje dat tijdens haar werk besmet was geraakt met de koepokken en etterbuilen op haar handen en armen had, besloot Jenner wat vocht uit de koepokkenblaasjes op de armen van het melkmeisje te halen en die vervolgens in te brengen op de arm van een gezond achtjarig jongetje, James Phipps, de zoon van zijn tuinman.

* Enkele dagen later kreeg de jongen een milde vorm van koepokken, waarvan hij… snel en volledig herstelde. Hiermee had Jenner bewezen dat de koepokken door mensen overgedragen kon worden.

Ongeveer twee maanden later besloot Jenner een gewaagd experiment uit te voeren, dat in die tijd om ethische redenen als zeer dubieus zou worden bestempeld…

* De arts besmette de herstelde James Phipps opnieuw, maar nu met échte pokken, om te ontdekken of de jongen omwille van de eerdere milde koepok-besmetting nu niet meer vatbaar was voor de mensenpokken. Dat bleek het geval. De knul werd helemaal niet ziek. Zelfs niet een beetje en zijn huid was nog helemaal glad.

* In de volgende jaren voerde Jenner een groot aantal vervolgexperimenten uit, waaronder veel op zijn zoon, en stelde vast dat het koepokkenvirus bescherming bood tegen de pokken.

* In 1798 (bouwjaar van de Dorpsmolen/Veerle)  publiceerde hij een brochure waarin hij zijn bevindingen uit de doeken deed. De medische wereld reageerde aanvankelijk sceptisch.

* Jenner bleef ondanks de felle tegenstand strijden voor ‘zijn’ vaccin en vertrok naar Londen in een poging vrijwilligers te vinden voor de vaccinatie. Dit bleek nog vrij lastig.

* Toen het sterftecijfer van de pokken begon te dalen, kreeg Edward Jenner steeds meer credits voor zijn werk. Het aantal vaccinaties steeg. Matthew Baillie, een beroemde arts in het St. Georges-ziekenhuis in Londen, sprak zich lovend uit met “Het is de grootste ontdekking in de geschiedenis van de geneeskunde.”

De vaccinatie tegen de pokken verspreidde zich hierna snel over de wereld. Aanvankelijk was het nog lastig om het pure koepokkenvaccin te bemachtigen. Ook was nog onduidelijk hoe immuniteit precies werkte.

* De vrees voor de pokken zorgde er echter voor dat velen zich , ondanks alle onzekerheden , toch lieten vaccineren. Begin 19de eeuw was de sterfte aan de pokken dankzij het vaccin al erg gedaald. In 1840 stelde het Engelse parlement de verplichte vaccinatie in.

Ongeveer tweehonderd jaar na de ontdekking van Edward Jenner was de ziekte volledig uitgeroeid. Pokken werd uiteindelijk de eerste ziekte in de geschiedenis die door menselijke inspanningen werd uitgeschakeld.

* Dat alle inentingen die gericht zijn op het beschermen tegen infectieziekten en vandaag de dag bekend staan als ‘vaccinaties’ , is te danken aan de Franse chemicus Louis Pasteur.

* Pasteur ontwikkelde in 1885 zelf een vaccin tegen hondsdolheid. De vernoeming was voor de Fransman een mooi eerbetoon aan de Engelse arts die bij zijn inentingen immers gebruik had gemaakt van vaccinia, het koepokkenvirus.

(met dank aan Historiek , dat nog veel meer vertelt…)

monsterster sterft

Astronomen hebben de verdwijning vastgesteld van een instabiele massarijke ster in een klein sterrenstelsel met behulp van de Very Large Telescope.

° De wetenschappers denken dat dit erop wijst dat de ster minder helder is geworden en deels verduisterd is door stof of dat de ster is ingestort tot een zwart gat zonder dat daar een supernova-explosie aan vooraf is gegaan.

° “Als dat zo is”, zei de leider van het onderzoeksteam, “zou dat de eerste directe waarneming zijn van een monsterster die haar leven op deze manier afsluit.” (vrtNWS)

KOGEL EN PLUIM EVEN SNEL

Galileo Galilei stelde vast dat ieder voorwerp met dezelfde snelheid en dezelfde versnelling naar beneden valt.

** Hij beweerde dat een kanonskogel en een pluim, wanneer men ze op hetzelfde moment en van dezelfde hoogte laat vallen, gelijktijdig de grond zullen raken, tenminste  wanneer dit in een luchtledige ruimte gebeurt (het is alleen de weerstand van de lucht die de pluim vertraagt).

* Hij kon deze bewering echter niet aantonen. Nu, 4 eeuwen later en met de huidige technische mogelijkheden, is het niet zo moeilijk om zijn bewering te demonstreren.

* Zie filmpje … (met dank aan Fons Lauwers in … Oudentoren)

1 2 3 4