“Als ik Hiroshima en Nagasaki had kunnen voorzien, had ik mijn formule  (E=mc2) in 1905 verscheurd.” Woorden van enorme spijt van de geniale wiskundige vorser Albert Einstein na de verwoestingen die de eerste twee kernbommen uit de geschiedenis in Japan hadden aangericht.

Einstein was nochtans één van de zorgzame mensen op aarde die de Amerikaanse president Roosevelt waarschuwden dat Hitler mogelijk een nieuwe bom liet ontwikkelen die in één klap hele steden kon vernietigen.

In 1939 begonnen de Amerikanen aan hun ’Manhattanproject’ met als doel een atoombom te ontwikkelen. Op 10 mei 1945 capituleerde Duitsland. Een werkend prototype bom was er toen nog niet. Pas op 16 juli 1945 vond de eerste testexplosie plaats. Voor het eerst werd de verwoestende kracht ervan gezien.

De Tweede Wereldoorlog woedde intussen nog hevig verder in Japan, dat van geen wijken wou weten tegen de VS. “Om Amerikaanse soldatenlevens te besparen”, bleek voor de VS een goed argument om de nieuwe, verwoestende bom tegen Japan te gebruiken. Naar schatting tot een half miljoen soldaten zou een gewone invasie van Japan immers gaan kosten.

Reeds op 10 mei, twee dagen na de capitulatie van nazi-Duitsland, begon in de VS een tweedaags overleg over het gebruik van het nieuwe wapen. Zo zeker waren de Amerikanen toen al dat hun verwoestende wapen ook helemaal echt zou werken.

Als mogelijke Japanse doelwitten werden de steden Yokohama, Hiroshima, Kokura, Niigata en Kioto gekozen. Kioto werd meteen geschrapt omwille van de vele historische tempels in de stad.

De keuze viel tenslotte op Hiroshima, een stad met grote industriële en militaire betekenis én zonder krijgsgevangenenkamp.

Op de ‘Conferentie van Potsdam’ bracht  Truman, de nieuwe Amerikaanse president, Stalin op de hoogte van het nieuwe wapen. Stalin bleek al op de hoogte te zijn …

‘Little Boy’ (r) werd op 6 augustus 1945, vandaag 74 jaar geleden, vanuit de bommenwerper ’Enola Gay’ boven Hiroshima gedropt. Er vielen op slag 78 000 slachtoffers. De grootste verwoesting van levens ooit in een paar ogenblikken. En nog steeds capituleerde keizer Hirohito niet.

Omdat  er boven Kokura te veel bewolking was, werd ‘Fat Man’ (l), de tweede bom, op 9 augustus boven Nagasaki, het alternatieve doel, afgegooid. Daar vielen 39 000 doden. Op 12 augustus capituleerde Japan wel.

(foto boven: Japans jongetje brengt zijn dood broertje weg om te laten cremeren – onder l Nagasaki voor de heropbouw – r het heropgebouwde Hiroshima)

In de jaren zestig van vorige eeuw waren computers nog enorme bakbeesten. Nasa had een miniatuurversie ervan nodig om in de ruimtecapsule te passen  Maar wat hebben de Apollomissies, afgezien dan van het politieke prestige dat met het winnen van de maanrace gepaard ging, de mensheid nog meer opgeleverd dan fraaie plaatjes?

Voor Bernard Foing, Fransman en maandeskundige bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, staan de 382 kilogram maan­stenen, maanstof en bodemstalen die de Apollo-astronauten tussen 1969 en 1972 mee naar de aarde hebben gebracht, bovenaan op het lijstje van belangrijkste Apollo­verwezenlijkingen.

Schampwond

‘Analyse daarvan heeft bevestigd wat we al dachten over de oorsprong van de maan: dat zij uit brokstukken van de aarde is ontstaan.’Voor de kennis over de maan waren de Apollomissies niet onmisbaar. Ze hebben vooral gevolgen had voor de kennis van aardse zaken

De minerale isotopensamenstelling van de maangesteenten bleek inderdaad nagenoeg gelijk te zijn aan die van aardgesteenten, helemaal in lijn met de theorie dat de maan zou zijn ontstaan nadat de jonge aarde kort na haar ‘geboorte’ een andere jonge planeet had geschampt. Bij die aanvaring zou een flink deel van de aardmantel de ruimte in zijn geketst, waarna de brokstukken door de zwaartekracht opnieuw zouden zijn samengeklonterd, met als resultaat: de maan.

Ook een andere vraag – hoe oud de maan is – werd dankzij de Apollomissies beantwoord. De vulkanische gesteenten die Neil Armstrong en zijn opvolgers op de maanbodem collecteerden, bleken na laboratoriumonderzoek tussen 3,6 en 3,9 miljard jaar geleden te zijn gestold. Daarmee zijn ze bijna even oud als de aarde en het zonnestelsel, die 4,5 miljard jaar geleden zijn ontstaan.

Maanwater

Zonder de peperdure Apollomissies (inflatie verrekend kostte het Apolloproject de Amerikaanse belastingbetaler 180 miljard euro) zouden wij ook zonder bemande maanreizen aan die kennis zijn gekomen.

Onbemande Russische Lunamissies brachten tussen 1970 en 1976 immers tot drie keer toe bodemmonsters en gesteenten van de maan naar de aarde mee, zij het dat hun oogst van 300 gram een tikje bleek afstak bij de 382 kilogram die de Amerikanen manueel opschepten.

Ook andere wetenswaardig­heden over de maan, bijvoorbeeld dat er aan de polen water is te vinden (weliswaar in de vorm van ijs), hebben we te danken aan onbemande missies, zegt Foing – in dit geval de SMART-1-ruimtesonde van de ESA waarvan Foing de hoofdonderzoeker is.

Ook voor de nummer drie op het lijstje van Foing: de ontdekking van een gigantische inslagkrater op de achterkant van de maan, droegen de bemande maanmissies maar beperkt bij.

Die Aitkenkrater, ‘met zijn 2.500 kilometer diameter en twaalf kilometer diepte de grootste in ons hele zonnestelsel’, werd al voor het eerst goed in beeld gebracht halfweg de jaren 60, door de onbemande Amerikaanse Lunar-missies. Geen van de Apollo’s zou er landen. Een Chinese (onbemande) sonde speelde dat wel klaar, in januari van dit jaar.

foto-De aardopkomst (laatste kwartier) vanop de maan. belga

Ipads en zakrekenmachines

Voor de kennis over de maan is het Apolloproject dus niet onmisbaar geweest. De missies hebben vooral gevolgen gehad voor de kennis van aardse zaken, en dan vooral op technologisch vlak. Vanzelfsprekend allereerst in de luchtvaart- en in de ruimtevaartsector, maar ook voor de ontwikkeling van de micro-elektronica zijn ze bepalend geweest.

De Apollomissies stonden of vielen immers met de te varen koers en voor de navigatie naar de maan en weer terug was een krachtige boordcomputer nodig. De berekeningen die nodig waren om de juiste koers te berekenen en koersveranderingen door te voeren, waren zelfs voor de astronauten, hoewel vrijwel allemaal hoogopgeleide luchtvaartingenieurs, te ingewikkeld om even op de achterkant van een bierviltje te becijferen.

Probleem: bij het begin van de jaren 60 waren computers nog enorme bakbeesten die, inclusief koeling, gemakkelijk een hele kamer vulden. De Nasa, op zoek naar een miniatuurversie van zo’n onding, klopte aan bij het Massachusetts Institute of Technology, de topper onder de technische universiteiten van de VS.

Om een compacte boordcomputer te ontwerpen die de Nasa in een krappe ruimtecapsule zou kunnen proppen, moesten de ingenieurs in Boston een onderdeel perfectioneren dat toen nog in ontwikkeling was: de geïntegreerde schakeling (die zou evolueren tot de computerchip). Het leidde tot een boordcomputer die niet alleen in de krappe commandomodule van de Apollo paste, maar ook technologisch zijn tijd ver vooruit was.

Versnelde geboorte en uitvindingen

Het geld dat de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie in de ontluikende micro-elektronica­industrie pompte, leidde zo tot de versnelde geboorte van computerbedrijven als Intel en tot de uitvinding van zakrekenmachines in de jaren 70, tot de eerste personal computers in de jaren 80, en tot een veralgemeend gebruik van het internet in de jaren 90.

‘Apollo heeft onze industrie echt aangevuurd’, zei gewezen Apollo-vluchtleider Glynn Lunney daarover in een interview met The Guardian.  ‘We vroegen mensen om dingen tien of twintig jaar eerder te doen dan ze dat anders zouden hebben gedaan. Zij wisten dat. Maar ze gingen erin mee en slaagden erin om de opdracht tot een goed eind te brengen. De mobiele telefoons van vandaag, de draadloze verbindingen en de iPads zijn een gevolg van het feit dat dit land voor Apollo hightech is gegaan en een portfolio nieuwe technologie heeft uitgedacht.’

Het Apolloproject heeft op die manier ook rijkdom gecreëerd voor de Verenigde Staten. Zonder de geldinjectie van Nasa zouden de dotcommiljardairs van Silicon Valley hun imperia ongetwijfeld ook wel hebben gevestigd, maar wellicht toch net iets minder snel.   (hvde in dS)

Alles begon met de speech van een jonge, overmoedige president. Op 25 mei 1961 sprak de pas aangestelde John F. Kennedy het Amerikaanse Congres toe met de legendarische woorden ‘I believe we should go to the moon’. 

Het voornemen van Kennedy om ‘voor het einde van dit decennium een mens te laten landen op de maan en hem veilig weer terug te brengen naar de aarde’ was toen nog vooral een staaltje borstklopperij, want in de ruimterace die zich afspeelde in de Koude Oorlog hadden de Verenigde Staten de Sovjets tot dan toe altijd moeten laten voorgaan.

De Russen hadden als eersten een satelliet in een baan om de aarde gebracht (de Spoetnik in oktober 1957) en een maand later ook het eerste dier, de hond Laika. Toen de Sovjet-Unie op 12 april 1961 de Amerikanen opnieuw een neus zette door als eerste een mens in de ruimte te brengen, Joeri Gagarin, had Kennedy het welletjes gevonden en voor de vlucht vooruit gekozen.

Op het moment van de fameuze speech van Kennedy wist niemand in de Verenigde Staten hoe het presidentiële plan in de praktijk zou moeten worden gebracht, laat staan hoe dat binnen de door de president opgelegde strakke deadline moest gebeuren. Het belette de ruimtevaartingenieurs van de Nasa niet om de uit­daging aan te gaan en met Amerikaanse pioniersgeest ­boven zichzelf uit te stijgen.

Op 21 juli 1969, acht jaar na Kennedy’s toespraak en vandaag precies 50 jaar geleden, plantte Neil Armstrong zijn linkervoet op de maanbodem. Die ‘small step’ mag de geschiedenis zijn ingegaan als een ‘giant leap’ voor de gehele mensheid, voor veel Amerikanen was hij stiekem toch vooral de lang verhoopte stamp tegen Russische schenen. (hvde in dS). O ja, de historische reis duurde exact 8 dagen, 3 uur, 18 minuten en 35 seconden …